"The Cultivation of Illumination"
In Persian intellectual history, the word Farhang embodies a conception of culture profoundly distinct from its Western analogue. While the Latin cultura originally referred to the tending of crops or livestock, and only later, in the 16th and 17th centuries, came to signify the cultivation of the mind, Farhang has, for millennia, carried the weight of ethical, spiritual, and intellectual cultivation. Its roots lie in the Middle Persian frahang, itself deriving from the Avestan. Farhang; from far or farr (divine radiance, glory) and the verb roots hanj / hang (to draw forth), expresses the idea of “drawing forth illumination,” or the cultivation of the human mind and society in alignment with cosmic order (Asha). reflecting an inner cultivation of light and wisdom rather than a social construct.
Farhang is not merely learning or etiquette, but a sacred process by which knowledge, wisdom, and moral refinement converge. It manifests in conduct, judgment, and creativity, forming the ethical and spiritual foundation of civilization, preceding material advancements and technological achievement. Throughout Iranian history, from the Achaemenids under Cyrus the Great and Darius I to the Sassanians, rulers and thinkers consistently embodied Farhang. Cyrus, for example, protected conquered peoples, respected their religions, and adhered to a principle that defeated kings were not to be killed; a practice consistently observed even in conflicts with Rome. This principle of moral restraint and respect for diversity remained central in later dynasties. Even in modern history, acts of solidarity and protection toward persecuted groups reflect the same ethical inheritance. Across eras, Iranian thinkers linked Farhang with adab (proper manners), danesh (knowledge), honar (art), and khirad (wisdom), framing civilization itself as the harmonious cultivation of ethical, intellectual, and aesthetic refinement, knowledge carried within oneself, not merely learned for display.
In contrast, Western culture, though achieving notable intellectual and artistic accomplishments, did so only from the 16th century onward, emerging after centuries of the so-called Dark Ages. These achievements were largely divorced from an inherent ethical framework and often built on foundations entwined with conquest, colonial exploitation, the enslavement of free peoples, and the forced display of non-European people in cages for public viewing, as occurred in 19th- and early-20th-century European human zoos. This contrast is not an indictment but a reminder that the genealogy of concepts matters: Farhang represents an indigenous Iranian vision of civilization, unfolding over millennia as a cultivation of inner light, wisdom, and virtue.
Historically, Iran was the repository of immense libraries and centers of learning long before Europe could claim comparable achievements. Cities such as Susa, Gundishapur, and Ctesiphon housed vast collections of knowledge, where scholars like Borzuya and others translated, preserved, and expanded the sciences, medicine, and philosophy of their age. The 7th-century incursion of raiding tribes from the Arabian Peninsula disrupted this trajectory, yet the legacy of Farhang endured. Many of the texts and scientific traditions that later flourished in Baghdad and other centers of the so-called Islamic Golden Age were built upon these Iranian foundations. Even after these upheavals, the Iranian ideal remained clear: civilization is inseparable from the cultivation of mind, ethics, and moral discernment.
Farhang is far more than a word. It is a lens through which the Iranian civilization’s understanding of human potential can be seen: a society in which learning, ethical refinement, and spiritual illumination are inseparable. Even the Iranian concept of VohuManah “Good Mind” embodies this vision, placing the cultivation of intellect and virtue at the heart of being human. By contrast, Latin humanus, tracing humanity to humus, anchors it in earth and instinct, quietly naturalizing a life closer to the animal than to the enlightened mind. To reduce Farhang to the translation “culture” is to flatten centuries of philosophical subtlety and overlook a civilization that long ago made ethical and intellectual refinement its very essence.
Ultimately, Farhang invites reflection on the nature of civilization itself. It subtly challenges the notion of any singular “center” of human achievement, reminding us that true culture, rooted in the cultivation of mind, ethics, and social harmony, is a universal aspiration. The Iranian civilizational tradition demonstrates that greatness lies not in conquest or domination, but in restraint, respect for others, and the nurturing of knowledge, art, and moral life. Misunderstandings sometimes arise when this ethical and refined approach meets societies shaped primarily by martial ambition, territorial aggression, or a valorization of force above wisdom. Farhang illuminates that civilization is measured not by the capacity to destroy, but by the ability to live well, ethically, and harmoniously, a lesson that Iranian history, from Cyrus the Great onward, has consistently exemplified over millennia.
Aram Ruhi Ahangarani
November 8, 2025 / 18 Ābān – Year 7044 Iranian / 2584 Imperial
پرورش روشنایی
در تاریخ اندیشه ایرانی، واژهٔ «فرهنگ» نمایانگر مفهومی است که با همتای غربی خود تفاوت بنیادین دارد. در حالی که واژهٔ لاتین cultura در آغاز به معنای کشاورزی و دامداری بود و تنها در قرن‌های شانزدهم و هفدهم به مفهوم پرورش ذهن رسید، «فرهنگ» از هزاران سال پیش بار اخلاقی، معنوی و فکری انسان و جامعه را بر دوش داشته است. ریشه‌های آن در فارسی میانه، «فرهنگ»، نهفته است که خود از اوستایی گرفته شده است؛ فرّ یا فَرّه (تابش، شکوه و فروغ ایزدی) و ریشه‌های فعلی هَنج / هَنگ (بیرون کشیدن، پرورش دادن) نشان‌دهنده مفهوم «بیرون کشیدن روشنایی» یا پرورش ذهن و جامعه انسانی در هماهنگی با نظم کیهانی (آشا) است، بازتاب‌دهنده پرورش درونی نور و حکمت، نه صرفاً یک ساختار اجتماعی.
فرهنگ صرفاً یادگیری یا آداب نیست، بلکه فرآیندی مینوی است که در آن دانش، حکمت و پالایش اخلاقی به هم می‌پیوندند. این مفهوم در رفتار، قضاوت و خلاقیت انسان متجلی می‌شود و زیربنای اخلاقی و معنوی فرهنگ را شکل می‌دهد، پیش از پیشرفت‌های مادی و فناوری. در طول تاریخ ایران، از هخامنشیان تحت فرمان کورش بزرگ و داریوش اول تا ساسانیان، پادشاهان و اندیشمندان همواره فرهنگ را در عمل نشان داده‌اند. برای مثال، کورش بزرگ مردمان فتح‌شده را محافظت کرد، به دین آنان احترام گذاشت و پایبند بود به اصل اینکه شاهان شکست‌خورده کشته نشوند؛ این سنت حتی در جنگ‌های ایران و روم نیز رعایت می‌شد. این اصل خودداری اخلاقی و احترام به تنوع، در سلسله‌های بعدی نیز باقی ماند. حتی در تاریخ معاصر، رفتارهای همبستگی و حمایت از گروه‌های تحت ظلم، بازتابی از همان میراث اخلاقی است. اندیشمندان ایرانی در طول اعصار، فرهنگ را با ادب (رفتار شایسته)، دانش، هنر و خرد پیوند داده‌اند و فرهنگ را به عنوان پرورش هماهنگ اخلاق، عقل و زیبایی‌شناسی می‌دیدند؛ دانشی که در درون انسان است و نه صرفاً برای نمایش آموخته شده باشد.
در مقابل، فرهنگ غرب، گرچه دستاوردهای فکری و هنری قابل توجهی داشته، اما این پیشرفت‌ها تنها از قرن شانزدهم به بعد پدید آمد و پس از هزار سال تاریکی فرهنگی (قرون وسطا) به وقوع پیوست. این موفقیت‌ها نیز از چارچوب اخلاقی جدا بوده و بر پایه‌هایی بنا شده بودند که با فتح، استثمار استعماری، بردگی مردم آزاد و نمایش اجباری انسان‌های غیراروپایی در قفس‌ها برای بازدید عمومی، همانند باغ‌وحش‌های انسانی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم اروپا، آمیخته بودند. این مقایسه یک محکومیت نیست، بلکه یادآوری است که تبارشناسی مفاهیم اهمیت دارد: فرهنگ نمایانگر دیدگاهی بومی از تمدن ایرانی است که طی هزاران سال، پرورش نور درونی، حکمت و فضیلت را دنبال کرده است.
تاریخ ایران، پیش از آنکه اروپا بتواند دستاوردی مشابه داشته باشد، محل کتابخانه‌ها و مراکز دانش گسترده‌ای بود. شهرهایی مانند شوش، گندی‌شاپور و تیسفون، مجموعه‌های عظیمی از دانش را در خود جای داده بودند، جایی که دانشمندانی همچون برزویه، علوم، پزشکی و فلسفهٔ زمان خود را ترجمه، حفظ و گسترش دادند. هجوم قبایل غارتگر از شبه‌جزیرهٔ عرب در قرن هفتم میلادی این مسیر را مختل کرد، اما میراث فرهنگ باقی ماند. بسیاری از متون و سنت‌های علمی که بعدها در بغداد و دیگر مراکز دوران موسوم به «عصر طلایی اسلام» شکوفا شدند، بر پایه‌های ایرانی بنا شدند. حتی پس از این آشفتگی‌ها، ایده‌آل ایرانی روشن بود: فرهنگ جداشدنی از پرورش ذهن، اخلاق و توانایی تشخیص درست نیست.
فرهنگ تنها یک واژه نیست؛ این نوری است که توانایی انسانی و چشم‌انداز فرهنگ ایرانی را آشکار می‌کند: جامعه‌ای که در آن یادگیری، پالایش اخلاقی و روشنایی معنوی جدایی‌ناپذیرند. حتی مفهوم ایرانی انسان یا «وهومنه» (“اندیشهٔ نیک”) این دیدگاه را تجسم می‌بخشد و پرورش خرد و فضیلت را در قلب انسان بودن قرار می‌دهد. این در حالی است که انسان در معنای لاتین humanus، (از زمین) با زمین و غریزه مرتبط است و زندگی نزدیک‌تر به حیوان را طبیعی جلوه می‌دهد بجای روشنی ذهن. کاستن فرهنگ به ترجمهٔ سادهٔ «کولتور» (culture)، قرن‌ها ظرافت فلسفی را نادیده گرفته و فرهنگی را نادیده می‌گیرد که هزاران سال پیش، پالایش اخلاقی و فکری را جوهرهٔ خود ساخته بود.
در نهایت، فرهنگ ما را به تأمل دربارهٔ ماهیت تمدن دعوت می‌کند. این به‌طور ظریف، ادعای هرگونه «مرکز» واحد دستاورد انسانی را به چالش می‌کشد و یادآور می‌شود که فرهنگ واقعی، ریشه در پرورش ذهن، اخلاق و هماهنگی اجتماعی دارد و آرزویی جهانی است. سنت تمدن ایرانی نشان می‌دهد که عظمت در فتح و سلطه نیست، بلکه در خودداری، احترام به دیگران و پرورش دانش، هنر و زندگی اخلاقی است. سوءتفاهم‌ها زمانی ایجاد می‌شود که گاهی این نگرش اخلاقی و پالایش‌یافته با جوامعی مواجه می‌شود که عمدتاً بر پایهٔ جاه‌طلبی نظامی، تجاوز سرزمینی یا ارزش‌گذاری بیشتر بر زور از خرد شکل گرفته‌اند. فرهنگ نشان می‌دهد که تمدن با توانایی در نابود کردن سنجیده نمی‌شود، بلکه با توانایی زندگی نیک، اخلاقی و هماهنگ سنجیده می‌شود؛ درسی که تاریخ ایران از کورش بزرگ تا کنون، طی هزاران سال، به‌طور مستمر نمایان کرده است.
آرام روحی آهنگرانی
۸ نوامبر ۲۰۲۵ / ۱۸ آبان – سال ۷۰۴۴ ایرانی / ۲۵۸۴ امپراتوری